مقدمه اى بر اكولوژى رفتار

سوالاتى پيرامون رفتار

رفتار شناسى گريزى است براى پاسخ به سوال هايى جالب و جذاب كه ممكن است بعضى از آنها خيلى وقتها، با مشاهده ى يك جاندار از ذهن ما بگذرد و با مطالعه ى رفتار هايى از جانداران كه با  وجود زيبايى هاى فوق العاده ، كمتر مد نظر ما بوده اند يا ديده شده اند ؟

از جمله اينكه :

 چرا بعضى از حيوانات انفرادى هستند در حاليكه ديگران به طور گروهى زندگى مى كنند؟ چرا اغلب افراد قبل از جفت گيرى معاشقه مى كنند ؟ چرا آواز پرندگان از سوت هاى خالص تركيب شده در حالى كه آواز ديگران از وزها و تحرير ها تركيب يافته است ؟

همچنين سوالاتى كمى و دقيق مانند اينكه :

 چرا قلمرو مرغ شهد خوار مشتمل بر ( 1600) گل مى باشد ؟ چرا جفت گيرى سرگين نر به طور متوسط 41 دقيقه به طول مى انجامد ؟

در طى اين مقاله سعى مى شود ببينيم كه رفتار حيوان چگونه با محيطى كه در آن زيست مىكند سازگارى يافته است. وقتى از سازگارى بحث مى كنيم توجه ما به تغيراتى است كه در جريان تكامل از طريق فرآيند انتخاب طبيعى صورت مى گيرد .بر اين اساس ابتدا نظريه ى داروين در قالب اصطلاحات ژنتيكى جديد به شرح زير مطرح است :

1-   همه ى موجودات زنده داراى ژنهايى هستند كه سنتز پروتئين را كد بندى مى كنند. اين پروتئين ها رشد و تكوين سيستم اعصاب ، ماهيچه ها و ساختمان بدن موجود را تنظيم و لذا رفتار وى را تعيين مى كند.

2-   در درون هر جمعيت بسيارى از ژن ها داراى دو يا بيشتر فرم آلترناتيو يا آلل هستند كه پروتئين واحدى را به فرم هاى كمى متفاوت از هم كد بندى مى كنند. اين خود موجب تفاوتهايى در رشد و توسعه مى شود . لذا در درون جمعيت تغيرات ( variation ) وجود خواهد داشت.

3-      بين آلل هاى مختلف براى جايگزينى در يك موضع واحد روى كروموزوم رقابت وجود دارد.

4-    هر آللى بتواند نسخه هاى بيشترى از خود را در مقايه با آلل هاى ديگر باقى بگذارد و در نهايت جاى فرم هاى آلترناتيو خود را در حمعيت مى گيرد. لذا انتخاب طبيعى يعنى بقاء افتراغى  آلل هاى آلترناتيو.

در نهايت فرد را بايستى به عنوان حامل موقت يا ماشين بقا دانست كه از طريق آن ژنها دوام آورده و همانندسازى مى كنند.( 1976 d.wkins )

ژن و رفتار

موضوع بوم شناسى رفتار موضوع تكامل رفتارهاى سازشى در ارتباط با اوضاع بوم شناختى است. انتخاب طبيعى فقط بر روى تفاوت هاى ژنتيكى عمل مى كند و لذا شرط آنكه رفتار تكامل پيدا كند ، آنست كه :

1-      در درون جمعيت بايستى آلترناتيو هاى رفتارى موجود بوده و يا در گذشته وجود مى داشته است.

2-      تفاوتها بايستى توارث پذير باشند ، به عبارت ديگر منشاء بخشى از تفاوت ها بايد ژنتيكى باشد.

3-      بايستى بعضى از آلترناتيوها موفقيت توليد مثلى بيشتر از ديگران ايجاد كنند.

براى مطالعه تاثير ژن بر رفتار سه روش عمده به كار مى رود:

1-   استفاده از موتانهاى ژنتيكى ،شيميايى و تشعشعى . به عنوان مثال مگس هاى سركه ى ماده ياد مى گيرند كه به طور انتخابى از بوى بخصوصى كه با شوك الكتريكى تداعى شده اجتناب كنند. مگسهاى موتانت كودن ( dunce ) ياد نمى گيرند كه از شوك اجتناب كنند، هرچند كه از ساير جهات رفتارى عادى هستند و مى توانند وظايف ينايى را فرا بگيرند. به علاوه وقتى به مگس هاى عادى نيز باز دارنده فسفوديستراز سيكليك ( آنزيم تجزيه كننده cAMP ) خورانده مى شود آنها نيز قدرت يادگيرى ضعيفى از خودشان نشان مى دهند. يك موتانت ديگر به نام فراموشكار            ( immnesiac ) نيز جدا شده كه به طور عادى ياد مى گيرد ، اما به سرعت فراموش مى كند.

2-   تجربيات روى انتخاب مصنوعى : مى توان از افرادى كه خصوصيات رفتارى را به افراطى ترين مقدارش نشان مى دهند استفاده كرد و آنها را به عنوان والدين ، در به وجود آوردن شجره هاى انتخابى به كار برد. مثلا سيرسيرك صحرايى Gryllus integer يا آواسر مى دهد تا ماده را جلب كند و يا بى صدا سر راه ماده هايى را كه به خواننده هاى ديگر جلب شده اند مى گيرد. كيد توانست نرهايى را نتخاب كند كه زياد و يا فقط به ندرت آوا سر مى دادند و لذا كه در تغيرات دوره آواز سازى نيز عنصر ژنتيكى دخالت دارد.

3-   مطالعه جفت هايى كه تفاوت هاى ژنتيكى دارند. غالبا جمعيت هاى يك گونه كه به لحاظ جغرافيايى متمايز باشند ، ريخت شناسى و رفتار متفاوت دارند اين انعكاسى است از سازگارى هاى آنها با شرايط متفاوت بوم شناسى . اسيون ارنولد مارآبى راه راه ( Thamnophiselegars ) را در جنوب غربى آمريكا مطالعه كرده است. جمعيت هاى داخلى ( غير ساحلى ) اين مار بسيار آبزى بوده و اغلب در زير آب از قورباغه ، ماهى و زالو تغذيه مى كنند. جمعيت هاى ساحلى در خشكى مى چرند و اغلب ليسه مى خورند. در مطالعات مربوط به ترجيح غذايى در ازمايشگاه معلوم شد كه مارهاى وحشى كه از مناطق داخلى شكار شده باشند از خوردن ليسه سر باز مى زنند ، هر چند كه نمونه هاى ساحلى ليسه را به خوبى مى پذيرفتند. آزمايش هايى كه با نمونه هاى بى تجربه نوزاد به عمل آمد نشان داد كه 73% افراد ساحلى به ليسه حمله مىكنند و آنرا مى خورند در حاليكه در مورد مارهاى داخلى اين رقم فقط 35 % است.آرنولد افراد داخلى و ساحلى را با يكديگر جفت نمود و دريافت كه در اين مورد بچه ها از نظر خوردن ليسه حد واسط بين والدين قرار مى گيرند.

سسك ها اغلب بازديد كنندگان تابستانه اروپا هستند. اگر اين پرندگان را در قفس نگه دارند در پائيز كه زمان مهاجرت زمستانه در پرنده هاى آزمايشى موجود در قفس نشان داده كه طول دوره ى بيقرارى بستگى زياد به فاصله اى دارد كه فرد مهاجرت كرده است. وقتى جمعيت هاى شمالى مختلف گونه ى سسك سر سياه با هم مقايسه شدند معلوم شد كه دوره ى بيقرارى در جمعيت هاى شمالى كه بايستى را در انرژى را تا جايگاه زيست نه خود مهاجرت كنند ، طولانى تر است. به علاوه وقتى  افراد جمعيت هاى شمالى ( آلمان غربى ) با افراد جمعيتهاى جنوبى ( جزاير قنارى ) جفت شدند ، زادگان آنها دوره ى بى قرارى حد واسط از خود نشان دادند.

وقتى از ژن در ارتباط با ساختمان يا رفتار به خصوصى صحبت مى كنيم منظور آن نيست كه صفت مذكور به وسيله ى يك ژن كد مى شود . ژنها به صورت هماهنگ عمل مى كنند و احتمال دارد كه ژنهاى بسيارى تواما بر رجحان جفت گيرى ، يادگىرى ، آوازخوانى ، تغذيه و الگوهاى مهاجرت فرد تاثير داشته باشند. در عين حال اين امكان وجود دارد كه تفاوت رفتار و فرد به علت تفاوت يك ژن باشد.

تكوين رفتار نتيجه كنشى پيچيده بين ژن و محيط است. فرض كنيد كه متخصص بوم شناسى زفتار با يك لانه چرخ ريسك دم دراز ( Aegithalos caudatus ) برخورد كند ، و بالافاصله تحت تاثير اينكه لانه تا چه حد با شيوه ى زندگى حيوان سازگار است و اسستتار اعجاب آور و گرمى و استحكام آن قرار خواهد گرفت. براى تكوين اين سازگارى ها در پرنده  سه راه مختلف را مى توان در نظر گرفت:

افراد مى توانستند همگى از طريق آزمايش و خطا شيوه ى ساختن لانه خوب را ياد بگيرند با اينكه مى توانستند از كار يك پرنده ى با تجربه تر تقايد كنند. و بالاخره در خلال تكامل ، ژن لازم براى بروز اعمالى كه به ساختن لانه ى خوب منجر شود مى توانيته از طريق انتخاب طبعى در جمعيت انتشار پيدا كند ، زيرا افرادى كه بهترين لانه ها را مى ساخته اند بيشترين زادگان را نيز بر جاى مى گذاشته اند. در عين حال حتى اگر براى ساختن لانه در شكل در تنش به يادگيرى نياز باشد ، باز هم تفاوت هاى ژنتيكى مربوط به استعداد يادگى رى مى تواند در تكامل مطرح باشد.

رفتار ، بوم شناسى و تكامل

1-   انتخاب طبيعى در جريان تكامل به نفع افرادى عمل مى كند كه استراتژى تاريخچه يا چرخه ى زندگى كه از سوى آنها اتخاذ شده ، سهم ژنها ىآنها را در مخزن ژنى نسل هاى آينده به حداكثر برساند.

2-   بهترين شيوه ى موازنه بين بقاء فرد بالغ و كوشش هاى توليد مثلى او در طى تاريچه حياتش بستگى دارد به بوم شناسى ، محيط فيزيكى محل زندگى فرد ، رفتار غذايى ، صيادان و .... دارد.

3-      موفقيت فرد در بقاء و توليد مثل شديدا و به طور حياتى به رفتار او بستگى دارد.

مواظبت والدینی و سیستم جفت گیری

تفاوت گونه های مختلف از نظر مواظبت والدين و سيستم جفت گيری را ميتوان با محدوديتهای فيزيولوژی و اكولوژيكی آنها مرتبط دانست.لقاح داخلی و تخصصهايی از قبيل ترشح شير موجب ميشود كه ماده برای انجام مواظبت والدين مستعدتر باشد,در حالی كه لقاح خارجی,دفاع از قلمرو و نياز بچه ها به مواظبت از سوی هر دو جنس,نرها را وادار ميدارد تا مواظبت های والدين را بر عهده بگيرند.

سيستم های جفت گيری را بر اساس گروههای كلی زير ميتوان طبقه بندی نمود:

1)      تك همسری(monogamy),يك نر و ماده پيوند زناشويی تشكيل ميدهند.اين پيوند ممكن است كوتاه يا دراز مدت (در بخشی از فصل توليد مثل يا تمام آن و يا حتی تمام عمر)باشد.اغلب والدين,هر دو از تخم و بچه ها مواظبت ميكنند.

2)      چند زنی(polygyny),هر نر با چند ماده جفت ميشود اما هر ماده فقط با يك نر. ارتباط نر ممكن است همزمان با چند ماده باشد(چند زنی همزمان)يا در پی هم(چچند زنی متوالی).در چند زنی اين ماده است كه معمولاً وظايف والدين را بر عهده دارد.

3)      چند شويی(polyandry),اين درست بر عكس چند زنی است.ماده همزمان با چند شوهر است(چند شويی همزمان)و يا در پی يكديگر(چند شويی متوالی).در اين مورد مواظبت های والدين اغلب توسط نر صورت می گيرد.

4)      هرج و مرج جنسی(promiscuity).نر و ماده هر دو چندين بار با افراد مختلف جفت گيری ميكنند. لذا اين مورد مخلوطی است از چند زنی و چند شويی. هر كدام از دو جنس ممكن است از تخم ها يا بچه ها مواظبت كنند.

انواع مواظبت های والدين و سيستم های جفت گيری در سه گروه مهره داران

                     مواظبت والدين                         سيستم جفت گيری

پرندگان                     نر و ماده                                       تك همسری

پستانداران                  فقط ماده                                           چند زني

ماهی ها                    فقط نر                                           چند همسری/هرج ومرج جنسی

بر گرفته از كتاب مقدمه ای بر اكولوژی رفتار 

تاليف: كربوز و ديوسيس

ترجمه :عبدالحسين وحابزاده

An Intrduction  to  Behavioural   Ecology

J.R.krebs  and   N.B.Davies

Translated by:   A.Vahabzadeh

انتشارات جهاد دانشگاهی   چاپ سوم بهار 1383

رفتارشناسی ماند ساير گرايش های زيست شناسی و ساير رشته های علم بسيار گسترده و متنوع است.علاقمندان ميتوانند جهت مطالعات بيشتر به منابع زير كه از بين هزاران منبع كتاب فوق انتخاب شده است مراجعه كنند:

1.Abele,L.G.and Gilchrist,1977.Homosexual  rape and sexual  selection  in  acanthocephalan  worms.science.NY

2.Alatalo,R.V.Carlson,A.,lundberg,A.and Ulfstrand,S.1981

The  conflict   beyween  male  polygon  and  female  monogamy:the  cae  of the piad  flycather,Ficedula  by poleuca.Amer.Natur.

3.Altmann,S.A.1974.Baboons,space,time  and  energy.Amer.Zool.

4.Andersson,M.1980.why are there  so  many   threat  display?J.theor  biol.